Leef als een beest!

Stress is heel normaal

We leven een stressvol bestaan in een wereld die snel in tempo en complexiteit toeneemt. En niets wijst erop dat dit de komende tijd minder wordt. Het goede nieuws is dat mensen die er last van hebben zich geen zorgen hoeven te maken. Nervositeit, zwetende handen, een bonzend hart. We kennen die nare sensaties allemaal. We zitten nu eenmaal opgescheept met een verouderd stressresponssysteem. En we hebben te weinig tijd gehad om ons aan te passen aan de abstracte stressoren van onze tijd. Al wordt niet iedereen er (even) ziek van. Of u last hebt van stress, ligt eraan hoe u fysiek en mentaal in elkaar zit en hoe u ermee omgaat.

Relax, je kan leven als een beest

Als u er wel last van heeft, dan kan het verstandig zijn om een beetje uit de ratrace te blijven. Besef je eenmaal dat je een beest bent, leef dan ook een beetje meer als het beest dat u immers al een half miljard jaar bent.

Ga vaker naar buiten, eet als een beest (dus niet te veel), beweeg als een beest (dus niet te weinig) en slaap als een beest, zonder slaapschuld. Ren niet de hele dag rond, maar rust als een beest. Communiceer als een beest. En beperk u dan tot de groep mensen die echt waardevol voor u zijn in plaats van die honderden vage Facebookvrienden.

Stress is wel belangrijk genoeg om je druk over te maken

In onze moderne maatschappij heeft een alarmerend aantal mensen stressgerelateerde aandoeningen als overspanning, burn-out en depressie. In Nederland krijgt 12% van de mensen die hun werk onderbreekt van de huisarts of bedrijfsarts de diagnose overspanning/burn-out. Volgens de Nationale AIOS enquête geeft een kwart van de jonge artsen aan dit soort klachten te herkennen. En volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is (stressgerelateerde) depressie de belangrijkste veroorzaker van verloren gezonde levensjaren na hart- en vaatziekten.

Een bekende stressor van de moderne tijd is het mobieltje. Het staat altijd aan en u dus ook. Door continu de ene na de andere prikkel door te sturen, doet het voortdurend een appel op je aangeboren nieuwsgierigheid en beloningssysteem. Elke keer als je je mobiel pakt, komt er een shotje dopamine vrij, ook al stelt de verkregen informatie teleur. Bedenk u eens wat deze stressor teweegbrengt in uw leven. In uw eigen verbeelding. Het kan achtergrondstress en zorgelijke gedachten met zich meebrengen waaraan u niet kunt ontsnappen, omdat ze in uw eigen hoofd zitten.

Stress kan naast psychische aandoeningen ook lichamelijke klachten veroorzaken of uitlokken, zoals hart- en vaatziekten, obesitas en psoriasis. En zeker wanneer we het hele spectrum van stress beschouwen, zal het u niet verbazen dat een groot deel van onze patiënten hiermee te maken heeft. En laten we onze collega’s en onszelf niet vergeten.

Het is dan ook belangrijk om te begrijpen hoe je aan stress komt en – belangrijker nog – hoe je ervan afkomt. Hoe voorkomen we langdurige stress en stressgerelateerde stoornissen? Zelfs als de stressoren voortkomen uit een moeilijk veranderbaar systeem, zoals prestatiedruk in het ziekenhuis bij personele onderbezetting, bureaucratie of financiële onzekerheid? En als we stress signaleren bij een patiënt of collega, hoe maak je het dan bespreekbaar en wat vraag je uit om burn-out te voorkomen?

Wat ís stress eigenlijk?

Er wordt onder stress en burn-out tegenwoordig zoveel verstaan dat het containerbegrippen geworden zijn. Daarom is het goed om duidelijke definities en diagnostische criteria te hanteren. Maar dan nog is het de vraag in hoeverre we deze verschijnselen als medische aandoening moeten zien of als kenmerk van een generatie of tijdsgewricht en waar ze overgaan in duidelijke medische aandoeningen.

Niet zelden herkennen we ongezonde stresshantering als leefstijl. Bijvoorbeeld door naast een druk operatieprogramma en een ingewikkeld arbeidsconflict ook nog een promotieonderzoek op te starten. In hoeverre is dit de verantwoordelijkheid van het individu of kan primaire preventie door de werkgever hier een rol spelen?

Gezonde stress is het gevoel dat je hebt als het stressresponssysteem in je lichaam reageert op concrete stressoren uit de omgeving. Zoals een snel naderende tram. Maar meestal zijn het juist de moderne chronische en abstracte stressoren die problemen veroorzaken. Denk aan corona, een dreigend faillissement of klimaatverandering. Van dit soort abstracte stressoren hebben we last. Omdat het stressresponssysteem waarmee we die stressoren te lijf willen gaan verouderd lijkt te zijn. Net als je verstandskies of blinde darm. Die waren ooit functioneel, maar in de moderne tijd veel minder.

Zo raken we van het padje af

Hoe ontstaan stressgerelateerde stoornissen? Wanneer in de evolutie is ons stressresponssysteem aangelegd en waarvoor was het bedoeld? Vanaf wanneer raakte dat systeem verouderd (rudimentair) voor de abstracte stressoren van onze tijd? Waar je een rudimentaire blinde darm kunt verwijderen als hij ontstoken raakt, is dat met je stresssysteem onmogelijk. Onwenselijk ook, omdat het voor acute situaties nog functioneel is.

Onze stressresponssystemen zijn gevormd toen er op aarde nog geen leven op land was, laat staan e-mails over corona. De systemen schieten in onze moderne tijd niet alleen tekort. Ze veroorzaken ook nog eens bijwerkingen die wij ervaren als een gevoel van gespannen zijn. En dat kan weer leiden tot overmatig gebruik van kalmeringsmiddelen, slaapmiddelen en alcohol.

Een van de verouderde stressresponssystemen is het immuunsysteem. Dat moet infectueuze stressoren, zoals corona, bestrijden. Maar het immuunsysteem wordt al actief vóórdat er daadwerkelijk sprake is van een infectie. Bijvoorbeeld bij een verwonding of alleen het risico daarop, wanneer er gevochten of gevlucht moet worden. Een open wond maakt het lichaam immers kwetsbaar voor infectie. Ook dat responssysteem treedt nog altijd in werking als een mens met een stressor wordt geconfronteerd. Zelfs als die stressor puur psychisch is, hoewel dat dus niet meer functioneel is. Die immuunrespons is in het bloed te zien en kan tot het zogeheten sickness-syndroom leiden. Een aandoening die qua symptomen lijkt op een longontsteking, bijvoorbeeld door corona, maar ook kenmerken van een depressie heeft.

Ook het stresshormoon cortisol uit onze bijnierschors vindt zijn oorsprong in soorten van honderden miljoenen jaren geleden. Cortisol neemt bij chronische stress in bloedconcentratie toe om suiker vrij te maken voor de verbranding bij de stressrespons. Hetzelfde geldt voor noradrenaline dat in een kerngebiedje in de hersenen (de locus coeruleus) wordt geproduceerd en zorgt voor een toegenomen gevoel van alertheid en gespannenheid. En het geldt ook voor de adrenaline vanuit het bijniermerg, dat zorgt voor een verhoogde hartslag om meer bloed naar de spieren te kunnen pompen voor de vlucht- of vechtreactie.

Kom, dan gaan we (on)alledaagse stress te lijf

Ga in deze masterclass samen met Witte Hoogendijk op zoek naar het beest in uzelf, uw patiënten en collega’s om (on)alledaagse stress te duiden, voorkomen en aan te pakken. Leef als een beest! Daar wordt iedereen gezonder, veerkrachtiger en evenwichtiger van. Dan doen we waarvoor we evolutionair zijn toegerust.