Observeren als diagnostisch middel

In de diagnostiek rondom leerproblemen en sociaal-emotionele problematiek wordt frequent gewerkt met gestandaardiseerde vragenlijsten, tests en toetsen. Echter, een observatie in de klas of op de speelplaats kan vaak een ander perspectief geven op de gesignaleerde problemen, waardoor het gedrag en de gesignaleerde problemen in verband worden gebracht met de context waarin deze problemen voorkomen.

Een voorbeeld: bij een leerling met achterblijvende rekenprestaties kan een observatie aantonen dat diens werkhouding (afgeleid tijdens instructie en zelfstandig werken) een belangrijke factor is bij de gesignaleerde problemen. Het is behoorlijk rumoerig in de klas tijdens instructie en werkmomenten, waardoor deze en ook andere leerlingen instructie en effectieve werktijd tekort komen.

Observaties zijn bij allerlei hulpvragen en soorten problematiek in te zetten. Observatie kan inzicht geven in storend gedrag, bijvoorbeeld met een vrije observatie of een ABC-schema, maar ook in interacties tussen leerlingen of leerkracht en leerling en in vragen rondom werkhouding en motivatie. De observatietechnieken die je inzet hangen sterk af van de hulpvraag en problematiek. Zo kun je gebruik maken van vrije observaties of observatieschema’s maar ook van observatieprogramma’s of kijkwijzers.

Een lastig onderdeel is het rapporteren van observaties en de rol van subjectiviteit. Hoe kun je zo concreet mogelijk rapporteren en interpretaties beperken? Hoe zorg je voor transparantie in je diagnostiek? Het kader van deze cursus is de handelingsgerichte diagnostiek. Observaties zijn van grote waarde om na te gaan hoe het kind in de klas of thuis functioneert, zodat je goed kunt adviseren en gericht bent op de context, de situaties waarin het kind dagelijks verkeert.

In deze korte cursus krijg je theorie en praktische handvatten voor het uitvoeren van vrije observaties en vormen van gestructureerde observaties en maak je kennis met enkele kijkwijzers die ook in het onderwijs worden gebruikt. Daarnaast gaan we in op het verwerken en gebruiken van de observaties in je diagnostische besluitvorming en de rapportage.