De aap uit de mouw

Het hoe en waarom van wie we zijn

Anders dan bijvoorbeeld de relativiteitstheorie of de kwantumtheorie, raken Darwins inzichten rechtstreeks aan onszelf. De evolutietheorie geeft ons inzicht in onze afkomst; in onze verwantschap met andere levende organismen. En in het hoe en waarom van ons lichaam en onze mentale vermogens.

De theorie roept ook levensbeschouwelijke en existentiële vragen op. Ondergraaft de theorie religie? Doet ze afbreuk aan de waardigheid van de mens? Wat betekent het dat ook ons vermogen tot moraliteit en onze belangrijkste psychologische eigenschappen het resultaat zijn van evolutie door selectie?

Nieuwe inzichten voor de medische wereld

Het allerbelangrijkste aspect van de theorie is haar grote verklarende waarde. Darwins evolutietheorie brengt een enorm aantal waarnemingen zinvol samen in een groter geheel en geeft een wetenschappelijk verantwoorde verklaring voor wat voorheen onbegrijpelijk leek (tenzij vanuit theologisch oogpunt gezien).

In deze masterclass ligt de focus op het belang van de evolutietheorie voor de geneeskunde. Wat leert de logica van evolutie door selectie ons over ziekte en gezondheid? Over veroudering en mentale problemen? Over de manier waarop ons lichaam omgaat met bedreigende micro-organismen?

We bespreken allereerst de achtergrond, het ontstaan en de ontwikkeling van de evolutietheorie. Daar zijn meerdere misverstanden over, ook binnen de wetenschappen. Zo worden de mechanismen van natuurlijke en seksuele selectie vaak fout begrepen en is het onduidelijk wat we onder een adaptatie moeten verstaan. Vervolgens gaan we over tot de essentie van deze masterclass. We bespreken de mogelijkheden die de hedendaagse evolutietheorie biedt om na te denken over ziekte en gezondheid, over leven en dood, en tal van andere medische kwesties.

Een inspiratiebron voor moderne wetenschap

De evolutietheorie evolueerde net zoals alle wetenschappelijke inzichten zelf ook. Darwin besefte heel goed dat veel van zijn inzichten later achterhaald zouden zijn of door verder onderzoek verfijnd. In de loop van de 20ste eeuw nam de genetica een hoge vlucht. We zagen de ontwikkeling van de moleculaire biologie en de vernieuwingen in de paleontologie, de ecologie en andere biologische en medische disciplines. Allemaal geïntegreerd in de evolutionaire biologie. We duiden deze complexe en boeiende geschiedenis in deze masterclass en analyseren meerdere onopgeloste of omstreden kwesties. Denk aan de verhouding tussen natuurlijke en seksuele selectie, het ontstaan van seksuele reproductie en het niveau waarop selectie zich voordoet.

Het waarom van ziektes verklaren

De toepassing van de evolutionaire inzichten van de 19de en 20ste eeuw op medische kwesties, ontwikkelde zich pas de laatste decennia. Dat is merkwaardig. Het ligt voor de hand om vraagstukken over ziekte en gezondheid vanuit darwinistisch oogpunt te benaderen. Wanneer kunnen we bijvoorbeeld iets een aandoening of een symptoom noemen?

Misschien is er wel eerder sprake van een evolutionaire aanpassing, zoals bijvoorbeeld koorts, diarree en zwangerschapsmisselijkheid. En dat heeft ook belangrijke praktische gevolgen. Is een zogenaamd symptoom eerder een adaptatie? Dan is een medische (medicinale) aanpak niet noodzakelijk de beste optie. Zo wordt nu ook bekeken hoe evolutie kan helpen bij de bestrijding en behandeling van ziekten. Kunnen we bijvoorbeeld de wapenwedloop met micro-organismen ooit winnen en waarom leiden mensen zo vaak aan kanker?

In deze masterclass analyseren we meerdere toepassingen van evolutionaire geneeskunde, die vaak een contra-intuïtieve invalshoek bieden. Zo leert de zogenaamde evolutionaire psychiatrie (Randolph Nesse e.a.) ons anders nadenken over mentale aandoeningen zoals depressie en schizofrenie. Gaat het hier om ‘good reasons for bad feelings’, zoals Nesse stelt? En wat betekent dat voor de medische en klinische praktijk?

Zo is de hele masterclass doorspekt met casussen om het met elkaar over te hebben. Medisch relevant, en uitermate verrassend!