Samen beslissen

Het kan je bijna niet ontgaan zijn dat ‘samen beslissen’ hip is. Van allerlei kanten wordt aandacht gevraagd voor het belang van samen beslissen tussen patiënt en zorgverlener. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en patiëntenorganisaties hebben initiatieven en publiekscampagnes opgezet om te bevorderen dat patiënten en zorgverleners een besluit nemen dat het best bij de patiënt past. Websites als www.begineengoedgesprek.nl en www.3goedevragen.nl zijn opgezet om patiënten te helpen en voor te bereiden op het proces van samen beslissen in de spreekkamer. In het nieuwe functieprofiel van de POH-GGZ (2020) wordt gezamenlijke besluitvorming gezien als een kernwaarde van de POH-GGZ: ‘Kern van het handelen bestaat uit het initiëren en onderhouden van een constructieve dialoog met de patiënt en haar naasten en zorgdragen voor een verantwoorde en gedeelde besluitvorming.’ Artsenorganisaties als het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) en de Federatie van Medisch Specialisten (FMS) ondersteunen het principe van samen beslissen. Het NHG heeft al eerder het principe van persoonsgerichte zorg omarmd, waarbij uitgegaan wordt van de unieke kenmerken, wensen en voorkeuren van elke patiënt. Huisartsen worden in hun opleidingstijd ook intensief getraind in de communicatietechnieken die nodig zijn om zo persoonsgericht te kunnen werken. In het document De medisch specialist 2025 stelt de FMS dat in 2025 samen beslissen de norm is in de spreekkamer van elke medisch specialist.

Volgens de Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenverenigingen is samen beslissen ‘(...) de dialoog tussen zorgverlener en patiënt, waarin zij onderzoeken welke behandelmogelijkheid het best bij iemands leven past.’ Patiëntenfederatie Nederland omschrijft het voor patiënten als volgt: ‘Samen beslissen betekent dat u samen met uw arts beslist over welke zorg het best bij u past. Uw arts geeft u informatie over de mogelijkheden. En wat de voor- en nadelen hiervan zijn. U bespreekt samen wat dit betekent voor uw eigen situatie en wat uw persoonlijke voorkeur is. Uiteindelijk beslist u samen wat het best bij u past. Uw wensen en situatie zijn dus bepalend voor de uiteindelijke beslissing.’ De FMS definieert samen beslissen als ‘het proces waarin de arts en de patiënt gezamenlijk bespreken welk medisch beleid het best bij de patiënt past, waarbij alle opties, voor- en nadelen, patiëntvoorkeuren en omstandigheden worden meegenomen.’

In de huisartspraktijk worden beslissingen over diagnostiek of behandeling bij patiënten met geestelijke gezondheidsproblemen regelmatig genomen door de POH-GGZ. Het gaat dan vooral om mensen met depressie en somberheid, overspannenheid en burn-out, en angsten. Ook bij deze patiënten zijn beslissingen doorgaans maatwerk. Er is niet één aanpak voor bijvoorbeeld sombere gevoelens of angsten bij patiënten in de huisartspraktijk. Net als bij patiënten met lichamelijke klachten spelen de wensen, voorkeuren, context en achtergrond van de patiënt een grote rol bij het kiezen van het diagnostisch of therapeutisch beleid. Ook van de POH-GGZ mag verwacht worden dat deze zijn best doet om voor de patiënt met psychische problemen een plan te maken dat het best bij de patiënt past. Om dat goed te kunnen doen moet de POH-GGZ niet alleen de principes van samen beslissen kennen. Je moet ook weten welke effecten het proces van samen beslissen over psychische problemen heeft op de patiënt en op de POH-GGZ zelf. En je moet de communicatietechnieken kunnen toepassen die nodig zijn om samen met de patiënt een besluit te nemen dat het best bij de patiënt past.

Deze nascholing gaat in op de achtergronden, de principes en de praktijk van samen beslissen voor de POH-GGZ. De nascholing bestaat uit drie blokken.

In BLOK A bespreken we de achtergronden en de definitie van samen beslissen, en gaan we in op de redenen waarom je voor deze manier van besluitvorming in je praktijk kunt kiezen. Ook bespreken we het belang van de eerste stap van het proces van samen beslissen, waarin je met de patiënt bespreekt hoe belangrijk je het vindt om van de patiënt te horen wat voor hem belangrijk is bij het nemen van de besluiten over zijn behandeling.

In BLOK B gaan we dieper in op gesprekken die je met patiënten kunt hebben over het nakomen van gemaakte controleafspraken, over leefstijl of over het gebruik van medicatie. We geven je daarvoor een model dat houvast biedt bij het bespreken van mogelijke redenen die patiënten kunnen hebben om niet op controleafspraken te verschijnen, of om leefstijladvies of een medicatievoorschrift niet op te volgen. We laten zien dat je daarover goed in gesprek kunt komen volgens de principes en de techniek van samen beslissen, en maken de vergelijking met twee andere gesprekstechnieken: motiverende gespreksvoering en oplossingsgericht werken.

In BLOK C gaan we aan de hand van een patiënt met complexe psychische problemen gedetailleerd in op het proces van samen beslissen, op de woorden die je kunt gebruiken of beter kunt mijden, en hoe je deze principes ook kunt toepassen in het overleg met andere zorgprofessionals.

In deze nascholing gebruiken we de term ‘samen beslissen’ om het proces aan te geven waarin patiënt en zorgverlener samenwerken om een besluit te nemen dat het best past bij de patiënt en diens wensen, voorkeuren en leefwereld. We kiezen voor de term ‘samen beslissen’ omdat de Patiëntenfederatie Nederland ook de voorkeur geeft aan deze term. In de literatuur worden als synoniemen voor ‘samen beslissen’ ook termen gebruikt als ‘gezamenlijke besluitvorming’ en ‘gedeelde besluitvorming’ (shared decision making).