Op goed geluk!

Het moderne gelukte leven

Waar Carpe Diem zich vooral richt op de klassieke filosofen, richt deze cursus zich op moderne (17e tot 19e eeuw) en hedendaagse (20ste en 21ste eeuw) denkers. In het eerste dagdeel komen de denkbeelden van Rousseau, Hume en Kant aan de orde: hoe zien zij de mens en hoe kan de mens volgens hen gelukkig worden. Tijdens het tweede dagdeel bespreken we de visie op deze vragen van Schopenhauer, Darwin, Nietzsche en Freud. In dagdeel drie staan Marx, Heidegger, Kierkegaard en Sartre centraal. Tijdens het laatste dagdeel richten we ons op de geluks-ideeën van Foucault, Bieri en Han.

Rousseau’s visie op de mens is zeer pessimisistisch. Eigenlijk draait hij het schema van Aristoteles om. Waar Aristoteles dacht dat opvoeding, scholing en cultuur mensen tot bloei kon brengen, vindt Rousseau dat de cultuur de mens van zichzelf vervreemdt. Rousseau’s ideeen vinden een gewillig oor bij Kant, die vindt dat de mens uit ‘krom hout’ gesneden is. Zijn ethiek richt zich daarom niet op het realiseren van geluk, maar vooral op de plichten die we volgens hem jegens andere zouden moeten hebben. Gelukkig worden is voor Kant bijzaak – het gaat er volgens hem vooral om om het geluk waardig te zijn.

Dit pessimisme zet door in de 19e eeuw. Schopenhauer is daarnaast de eerste filosoof die God buitenspel zit. Zijn atheïstische filosofie is van grote invloed op Nietzsche, die God doodverklaart, maar tegelijkertijd ook bang is dat deze daad zal resulteren in het nihilisme: het idee dat uiteindelijk niets waar, goed of schoon is. De dreun die Nietzsche daarmee uitdeelt is tot op de dag van vandaag voelbaar. Hoe kunnen we een goed leven realiseren, als er geen normen meer zijn om ons richting te geven?

Tijdens de tweede dag bespreken we een aantal antwoorden op deze vraag. Sartre zet, vlak na de tweede wereldoorlog, de mens op de plaats van God. Wij mensen zijn radicaal vrij, maar daarom ook radicaal verantwoordelijk voor wat we doen en wie wij zijn. Het authenticiteitsideaal (je moet in je handelen tot uitdrukking brengen wie je bent) wordt door Sartre niet uitgevonden (Kierkegaard is een belangrijke voorloper), maar wel centraal gesteld. Een andere belangrijke denker voor Sartre is Marx, die stelde dat filosofen eens moeten ophouden om de wereld te proberen te begrijpen. Het komt erop aan haar te veranderen.

Nietzsche is ook een belangrijke invloed geweest op het denken van Foucault, die in zijn levenskunst-filosofie ook weer teruggrijpt op de antieke denkers. Waarom kunnen we van ons leven geen kunstwerk maken?, vraag hij zich af. En, als dat kan, hoe doe je dat dan? Foucault heeft zijn cyclus over levenskunst niet af kunnen maken, maar zijn denken is zeer invloedrijk gebleken, ook voor hedendaagse filosofen als Byung Chul Han, die meent dat wij onze eigen slavendrijvers zijn geworden, met alle nadelige gevolgen voor ons geluk van dien.