Lipoedeem: diagnostiek en behandeling

Lipoedeem is een chronische, niet curabele, veelal progressieve aandoening, die met aanzienlijke morbiditeit gepaard kan gaan. De impact op de kwaliteit van leven is vaak groot, niet in de laatste plaats door het feit dat de aandoening regelmatig laat onderkend of zelfs miskend wordt. Vroegtijdige herkenning en erkenning is essentieel, hetgeen gecompliceerd wordt door het ontbreken van robuuste en eenduidige criteria. Met de publicatie van de richtlijn lipoedeem van de Nederlandse vereniging van Venerologie en Dermatologie in 2014 is een belangrijke stap gezet om deze herkenning en erkenning van lipoedeem te verbeteren.

Door de variatie in fenotype en de grote spreiding in klachten is aandacht voor medisch diagnostische criteria niet voldoende om vroegtijdige herkenning en therapie-initiatie te verzekeren. Een onderzoeks- en behandelstrategie die naast het belang van de medische diagnostiek tegelijkertijd gericht is op de ervaren problemen in het dagelijks functioneren en de te beïnvloeden factoren sluit het beste aan bij de werkelijkheid van een ‘incurabele en vaak progressieve aandoening’. Naast het stellen van de medische diagnose dient derhalve een gezondheidsprofiel te worden opgesteld, met bijpassende klinimetrie, waarbij de (oedeem-)fysiotherapeut een centrale rol dient te spelen.

De behandeling wordt onderverdeeld in een conservatief en een operatief deel.

De belangrijkste doelstellingen van het conservatieve programma zijn het herwinnen, dan wel behouden van een gezonde leefstijl en het verbeteren van de fysieke condities. Behandelopties zijn o.a. gericht op het toewerken naar een gezond lichaamsgewicht, verbeteren van de vaat-lymfepomp, het opbouwen van de lokale en totale conditie (waarbij graded activity een gebleken effectieve aanpak is) en aandacht voor het psychosociale functioneren.

Naast bovengenoemde conservatieve maatregelen is chirurgie een optie, waarbij liposuctie onder Tumescente Lokale Anaesthesie met vibrerende canules de aangewezen behandeling vormt. Ondanks dat deze behandeling niet curatief van aard is, herstelt het de functionaliteit, vermindert het de pijnklachten en zwelling en verbetert het fysieke uiterlijk en de kwaliteit van leven. Bij zowel de operatieve als de conservatieve behandeling dient blijvend aandacht te worden besteed aan de leefstijl.

Het Chronic Care Model is ontstaan door op systematische wijze uit de internationale, wetenschappelijke literatuur elementen te identificeren die van invloed zijn op de kwaliteit van zorg voor patiënten met een chronische ziekte. Het model gaat ervan uit dat de resultaten van de zorg verbeteren door productieve interacties tussen de geïnformeerde, geactiveerde patiënt (en diens omgeving) en het voorbereide, pro-actieve team van zorgverleners.

Het bevorderen van zelfredzaamheid en zelfmanagement vormt een belangrijk element in de begeleiding van cliënten met lipoedeem en krijgt in de cursus dan ook ruime aandacht. De mogelijkheden die de oedeemfysiotherapeut bij deze doelgroep cliënten heeft in het kader van zorggerelateerde en geïndiceerde preventie worden in de cursus toegelicht en waar nodig geoefend. Het evidence based handelen van de oedeemfysiotherapeut bij cliënten met lipoedeem wordt door het volgen van deze cursus verbeterd: de deelnemers leren hun klinische expertise te integreren met het beste externe bewijsmateriaal dat vanuit systematisch onderzoek beschikbaar is.