De kunst van het sterven - Ars moriendi

Ars moriendi

Descartes wilde 140 jaar worden. Omdat hij hoopte met zijn vorderingen in de wis- en natuurkunde ook de geneeskunde een boost te geven. Wat is geneeskunde immers anders dan sleutelen aan een lichaam dat onder de wetten van de fysica valt? Maar de resultaten van zijn onderzoek vielen wat tegen. Descartes concludeerde toen maar dat hij beter kon inzetten op de ethiek van het sterven. Een onderwerp waarmee filosofen zich al vanaf Socrates bezighielden.

Makkelijker gezegd dan gedaan

'Filosoferen is leren sterven', vatte Montaigne al kernachtig samen. Maar leren sterven is makkelijker gezegd dan gedaan. We gaan allemaal dood, maar stellen het nadenken erover toch vaak uit. Maar ook voor de levenden is er veel uit de traditie van ars moriendi, stervenskunst, te halen. Onze denkbeelden over dood en doodgaan kleuren immers niet alleen hoe wij tegen ons eigen leven en de dood aankijken. Ze kleuren ook de (zorg)relaties die we met anderen hebben. U steekt van deze interactieve masterclass dus niet alleen persoonlijk, maar zeker ook professioneel veel op.

Een hoofd vol vragen

In deze masterclass richten we ons op het denken over de dood in de geschiedenis van de filosofie. We hebben het met elkaar over:

• Wat bedoelen we met dood – en met leven? We bespreken een paar antieke en moderne definities van dood en de problemen die ermee samenhangen.
• Is de dood een einde van het leven zoals we dat kennen, of is er een hiernamaals? Zo ja, welk deel of aspect van ons leeft er dan voort? Welke consequenties heeft dat voor ons mensbeeld? En als er een hiernamaals is, kunnen we dan nog alleen ‘ons brein zijn’?
• Is de dood een kwaad of een goed? Volgens de klassieke medische ethiek moest de dood altijd bestreden worden. Maar waarom eigenlijk? Zelfs Socrates twijfelde op zijn sterfbed al wie er nu beter af was: hij of de overlevenden.
• Mag een mens zelf over zijn dood beschikken? Zelfmoord en euthanasie waren eeuwenlang taboe. Dat had vaak te maken met de invloed van het Christendom. Zijn er ook areligieuze argumenten tegen zelfbeschikking als het gaat om het zelfgekozen levenseinde? Welke argumenten zijn dat?
• Wat is de relatie tussen de dood en de zin van het leven? Maakt het feit dat we sterfelijk zijn meteen ook het leven onzinnig en absurd? Of is sterfelijkheid nu juist een voorwaarde voor zin? Dat zou kunnen betekenen dat we nu juist niet moeten proberen om heel oud te worden.
• Hoe moet je je in je leven verhouden tegenover je sterfelijkheid? Dit is de eigenlijke ars moriendi. Diverse posities, zoals ontwikkeld in de geschiedenis van de filosofie, komen aan bod: negeren, contempleren, vechten, accepteren, bagatelliseren et cetera.

Ook laat Menno enkele beroemde sterf- en doodscenes uit de geschiedenis van de filosofie de revue passeren. Zoals de moord op Socrates, de dood van Epicurus, de zelfmoord van Seneca, de grafsteen van Schopenhauer, het uitdoven van Nietzsche en de uitvaart van Sartre.