Programma

09:00 - 09:15 Inleiding door dagvoorzitter Menno de Bree  

09:15 - 10:00 Jokkebrokken en moraalridders langs de liegladder. mr. Jan Henk van der Velden

Jan Henk van der Velden gaat op zoek naar de waarheid over leugens. Door zijn werk onder meer als advocaat raakte hij gefascineerd door het onderwerp en ontwikkelde hij een nieuw systeem om leugens te kwalificeren: de liegladder. Aan de hand van herkenbare, vermakelijke en soms confronterende voorbeelden laat hij zien hoe wij met de waarheid en leugens omgaan. Niet alleen een leugen maar ook 100 procent eerlijkheid kan tot veel ellende leiden. De verschillende treden op de liegladder maken duidelijk hoe je onderscheid kunt maken tussen wenselijke leugens en afkeurenswaardige leugens. De liegladder laat ook zien hoe de leugenaar zijn leugen rechtvaardigt, terwijl anderen dezelfde leugen onvergeeflijk vinden. Liegfactoren en liegstimulatoren verklaren waarom "eerlijke mensen" in een positie kunnen komen dat zij de verleiding van de leugen niet kunnen weerstaan. "Eerlijkheid moet je je kunnen permitteren" en "gebleken eerlijkheid in het verleden is", volgens Jan Henk, "geen garantie voor de toekomst". Jan Henk geeft regelmatig lezingen en workshops over dit onderwerp. Zijn boek " Iedereen liegt, maar ik niet" kreeg in 2012 vier van de vijf sterren in de Volkskrant.

10:00 - 10:45 Waarom we liegen: een darwinistische benadering. prof.dr. Johan Braeckman

Liegen, manipulatie en andere vormen van bedrog zijn wijd verspreid in de natuur. Van een wandelende tak tot het ei van de koekoek: lang niet alles is wat het lijkt in de natuur. Mensen vormen hierop geen uitzondering. Ook wij, met inbegrip van onze cognitieve vermogens, zijn het product van evolutie door selectie. Dat darwinistische mechanisme houdt op de eerste plaats rekening met fitness, niet met objectiviteit en eerlijkheid. Inzicht in de subtiele werkwijze van natuurlijke en seksuele selectie kan ons helpen om de vraag waarom we liegen beter te doorgronden.

10:45 - 11:15 Pauze  

11:15 - 12:00 Gedachtenlezen met hersenscans: neurosciencefiction? prof.dr. Gerben Meynen

Psychiaters zijn in hun diagnostiek in hoge mate aangewezen op wat patiënten zelf zeggen over hun gedachten, gevoelens en gedrag. Dat kan een kwetsbaarheid opleveren, met name in situaties waarin de bereidheid om de psychiater (of psycholoog) naar waarheid te informeren verminderd is, zoals het geval kan zijn in de context van rapportages pro Justitia (maar ook in andere beoordelingssituaties). Anders gezegd, de kans op liegen en malingering is deze situaties verhoogd. In deze presentatie wordt nagegaan in hoeverre ‘gedachtenlezen’ met neuroimaging in dit verband behulpzaam zou kunnen zijn. Hierbij komt de huidige stand van zaken rond ‘mind-reading’ met neurotechnieken aan de orde, en wordt vervolgens ingegaan op belangrijke technische en ethische aandachtspunten.

12:30 - 13:30 Lunch  

13:45 - 14:30 Cognitieve waarheidsvinding: leugenaars ontmaskeren door het analyseren van verbale kenmerken. prof.dr. Aldert Vrij

Professor Aldert Vrij presenteert een overzicht van een cognitieve benadering om leugens te ontmaskeren door het analyseren van verbale kenmerken. De benadering veronderstelt dat in gesprekken instructies kunnen worden gegeven die leugenaars moeilijker vinden om te beantwoorden dan waarheidsprekers. De benadering omvat drie onderdelen: het moeilijker maken van de verhoorsituatie; ondervraagden aanmoedigen om meer te zeggen; en het stellen van onverwachte vragen. Prof. Vrij zal een korte introductie van deze drie elementen geven, vergezeld van de empirische steun voor de benadering.

14:30 - 15:15 Waarheidvinding en verhoren: 'Verhoren is een vak...(apart)!

Van verhoorkamer naar spreekkamer. drs. Riekje Stokes

Riekje Stokes is psycholoog en werkt als trainer/adviseur samen met de nationale politie, verzekeringsmaatschappijen en bijzondere opsporingsdiensten aan het verbeteren van de 'waarheidsvindingscommunicatie' binnen deze organisaties. Dit doet zij ook binnen adviesbureaus waar deze vorm van communicatie een hot topic is. Als gedragsdeskundig verhooradviseur werkt zij voor de eenheid Noord-Nederland van de nationale politie. In deze praktische voordracht demonstreert zij verhoortechniek en strategie, en de transfermogelijkheden naar uw praktijk.

15:15 - 15:45 Pauze  

15:45 - 16:30 Liegen, draaien en vergeten:

Uitdagingen in de forensisch psychiatrische praktijk prof.dr. Robbert-Jan Verkes

Pathologisch liegen is één van de belangrijke kenmerken van psychopathie. Het liegen wordt ingezet om anderen zover te krijgen iets te doen, of in een poging om de verantwoordelijkheid te ontlopen voor bepaalde daden. Hoe herkent men iemand met psychopathische trekken? In de forensisch psychiatrische praktijk komt men vele individuen tegen die een loopje nemen met de waarheid of zeggen de waarheid niet meer te weten. Opscheppen en prestaties grootser voordoen dan ze zijn ziet men behalve bij psychopaten ook bij individuen die zich in wezen onzeker voelen en het past bij een zogenaamde ‘narcistische afweer’. Klachten aanzetten en dramatiseren komt ook voor. Voor sommige personen is het een manier van leven geworden. In andere gevallen schiet het geheugen te kort en soms komt dat toevallig erg goed uit. Het kan echter ook een gevolg zijn van de inname van alcohol of bepaalde medicijnen en zelfs een gevolg van het doormaken van ernstige traumatische situaties. In deze presentatie zal worden ingegaan op diagnostische overwegingen en zal advies gegeven worden hoe met deze situaties om te gaan.

16:30 - 17:00 De ethiek: mogen wij liegen? Menno de Bree

We hebben allemaal van onze ouders geleerd dat we niet mogen liegen. Maar waarom eigenlijk niet? Moeten we echt altijd de waarheid vertellen, zoals Immanuel Kant stelde, of mogen we wel eens liegen om bestwil? En is het niet zo dat veel relaties (privé, tussen dokters en patiënten, tussen collega's, tussen volkeren en hun leiders) juist lukken, omdat we niet alles van elkaar weten en willen weten, en zo stilzwijgend de werkelijkheid een beetje verdraaien?

17:00 Afsluiting